83. O prefixo bo indica parentesco adquirido pelo casamento; p. ex.: patro pai, bopatro sogro; patrino mãe, bopatrino sogra; filo filho, bofilo genro; filino filha, bofilino nora; frato irmão, bofrato cunhado; fratino irmã, bofratino cunhada; nevino sobrinha, bonevino sobrinha afim; parenco parente, boparenco parente afim.
84. O prefixo ge (ler guê!) indica reunião de dois ou mais indivíduos, sendo um (ou uns) do sexo masculino, e o outro (ou os outros) do sexo feminino; p. ex.: gepatroj pais (pai e mãe); gefiloj filhos, isto é, filho(s) e filha(s); gesinjoroj senhor e senhora (casal); gefratoj irmão(s) e irmãs(s); edzo esposo, edzino esposa, geedzoj esposos, casal; bogepatroj sogros (sogro e sogra); du geamantoj um casal de namorados; gemaljunuloj um casal de velhos.
85. O prefixo dis indica desunião, separação, afastamento para diversas direções, dispersão, disseminação; p. ex.: fali cair, disfali ruir, esboroar-se; semi semear, dissemi disseminar; ŝiri rasgar, disŝiri dilacerar; doni dar, disdoni distribuir; iri ir; disiri separar-se; flugi voar, disflugi voar em diversas direções; peli impelir, dispeli fazer ir (ou correr) em diversas direções, dispersar.
a) ação ou estado incipiente (= que começa), formando-se assim verbos incoativos e seus derivados; p. ex.: iri ir, andar, ekiri por-se a caminho, por-se a andar, partir; kuri correr, ekkuri deitar (= por-se) a correr; plori chorar, ekplori começar a chorar, desatar em pranto; dormi dormir, ekdormi adormecer; sidi estar sentado, eksidi sentar-se; scii saber, ekscii tomar conhecimento de; flami chamejar, ekflami inflamar-se; ami amar, ekami tomar-se de amores por, enamorar-se de (alguém);
b) ação momentânea: brilo brilho, ekbrilo lampejo; rigardi olhar, ekrigardi lançar um olhar; ĝemi gemer, ekĝemi dar um gemido; spiro respiração, ekspiro suspiro;
c) ação súbita: vidi ver, ekvidi avistar; krii gritar; ekkrii exclamar; aperi aparecer, ekaperi surgir (de repente); timi temer, ektimi assustar-se; salti saltar, eksalti saltar de repente, dar um pulo (repentino);
d) ação menos intensa, à semelhança do que se obtém com o sufixo et: grati arranhar, ekgrati arranhar de leve; frapi bater, ekfrapi bater de leve; tuŝi tocar, ektuŝi tocar de leve, roçar.
NOTA — Algumas palavras formadas com ek podem ter mais de uma significação, devendo, portanto, interpretar-se de acordo com o texto.
87. Com o prefixo re denota-se:
a) repetição, reiteração: fari fazer, refari refazer; aperi aparecer, reaperi reaparecer; vido vista, revido nova vista; foje uma (= certa) vez, refoje outra vez, novamente;
b) volta ao lugar ou estado primitivo, retorno à origem: veni vir, reveni voltar, regressar; doni dar, redoni, restituir; turni girar, returne de volta (à origem); aĉeti comprar, reaĉeti redimir;
c) ideia geral de recuo, rebate, resposta: brili brilhar; rebrili refletir-se; soni soar, resoni ressoar, ecoar; salti saltar, resalti saltar para trás, ressaltar; turni girar, returni girar para trás, voltar, volver (para trás); tiri puxar, retiri puxar para trás, retirar; diri dizer, rediri responder, retrucar; puŝi empurrar, repuŝi repelir; paŝi andar, repaŝi recuar; pagi pagar, repagi pagar de volta, retribuir; servo serviço, reservo serviço em retribuição.
NOTA — Em alguns vocábulos o prefixo re dá sentido diferente, p. ex.: formi formar, reformi reformar, dar nova forma; teni segurar, reteni reter, deter, conter; sumi somar, resumi resumir; sento sentimento, resento ressentimento, mágoa; etc.
88. Com o sufixo ad indica-se:
a) ação, em si mesma: krono coroa, kronado coroação, martelo martelo, martelado martelagem; aŭdi ouvir, aŭdado audição; kanto canto, canção, kantado canto (isto é, o cantar), cantoria; ago ação, ato, agado procedimento, modo de agir; faro feito, ato, farado feitura; kolekto coleção, kolektado coleta, colheita; celo fim, objetivo, celado esforço, empenho (por alcançar um objetivo); paŝo passo, paŝado pisada, (o) andar;
b) ação habitual: uzo uso, emprego, uzado uso habitual, emprego corrente; ŝteli furtar, ŝtelado furto como hábito, prática da cleptomania; viziti visitar, vizitadi frequentar;
c) ação prolongada: rigardi olhar, rigardadi contemplar; batalo batalha, batalado campanha, luta contínua; pepi piar, pepadi pipilar, chilrear; konsidero consideração, konsiderado reflexão, ponderação; stari estar de pé, estar parado, starado estacionamento;
d) ação repetida: pafi atirar, dar um tiro, pafadi tirotear; salti saltar, saltadi dar uma série de saltos; halti parar, haltadi parar frequentemente; aperi aparecer, aperadi aparecer várias vezes.
89. Este sufixo, servindo para exprimir uma ação habitual, prolongada ou repetida, presta-se, quando necessário e para maior realce, à distinção entre o tempo passado imperfeito e o passado perfeito. Assim, p. ex.: Mi venis laca — Eu cheguei cansado; Mi ĉiam venadis laca — Eu sempre chegava cansado. Tiam ŝi rememoris tiun tagon — Então ela se lembrou desse dia; Ŝi ofte rememoradis tiun tagon — Frequentemente ela se recordava desse dia. Li instruis min, kiel fari — Ensinou-me como fazer; Li instruadis pacience — Ele ensinava com paciência.
De fato, pelo tempo imperfeito, em Português, exprimimos uma ação passada que, porém, era presente por certo tempo, em toda uma época pretérita. P. ex.: “Ele vinha aqui todos os dias” traduz um fato passado para nós, mas sempre atual para os de uma época passada: era uma ocorrência presente, uma ocorrência contínua, que naquela época não se poderia considerar completa, pois sempre se renovava: é o que se chama um passado iterativo (que se repete). Nem sempre, no entanto, precisamos empregar o sufixo ad para exprimir o pretérito imperfeito. Assim, podemos dizer, p. ex.: Johano loĝis en la strato N., querendo significar “João morava à rua N.”, como também: “João morou à rua N.”: o próprio texto esclarecerá.
90. Por outro lado, o sufixo ad não acarreta, necessariamente, a equivalência do imperfeito. P. ex.: Ili kantadis dum la tuta nokto, implicitamente, não significaria que eles “cantavam”, mas pode ser “eles cantaram toda a noite”. Empregamos o sufixo ad porque a ação foi longa, e, entretanto, usamos, em Português, o pretérito perfeito. Já: Ili kantadis ĉiujn noktojn pode significar: “Eles cantavam todas as noites”, ou “Eles cantaram todas as noites”, de acordo com o texto onde se encontre esta frase.
91. Não se empregue sistematicamente o sufixo ad para o pretérito imperfeito, porquanto, em geral, é suficiente o pretérito simples, em -is. Poderá usar-se para maior força de expressão. Embora seja recomendável evitar uma grande série de -ad, tal série, em certos casos, é, contudo, tão expressiva e, até, necessária, que não poderia ser condenada, mesmo na mais alta literatura.
92. Vejamos alguns exemplos de Zamenhof, onde se nota a simples desinência -is: a) servindo ao pretérito imperfeito; b) em ações de duração apreciável:
a) Kiam mi venis al li, li dormis — Quando cheguei à casa dele, ele dormia: desnecessário “dormadis”, posto que se pudesse usar.
Unu vidvino havis du filinojn — Uma viúva tinha duas filhas: desnecessário “havadis”.
Ŝi devigis ŝin manĝi en la kuirejo kaj laboradi senĉese — Ela a obrigava a comer na cozinha e a trabalhar sem cessar: desnecessário “devigadis” e “manĝadi”; “laboradi” para acentuar o trabalho contínuo.
b) Lia kolero longe daŭris — A cólera dele durou muito tempo: poderia ser “daŭradis”, mas basta o -is.
Kiam li estis ĉe mi, li staris tutan horon apud la fenestro — Quando ele esteve em minha casa, esteve postado uma hora inteira junto à janela: poderia ser “staradis”, mas basta o -is.
Ŝi longan tempon rigardis la ringon — Por muito tempo ela olhou (= ficou a olhar) o anel: poderia ser “rigardadis”.
93. O sufixo ig indica “fazer”, isto é, “tornar” tal como o designa a raiz à qual é acrescentado; p. ex.: bela belo, beligi embelezar; klara claro, límpido, klarigi clarificar (também “esclarecer, explicar”); blanka branco, blankigi branquear (alvejar, tornar branco); ruĝa vermelho, ruĝigi avermelhar, enrubescer; ruino ruína, ruinigi arruinar; kruco cruz, krucigi cruzar (por em forma de cruz); kun com, kunigi juntar; tro demais, troigi exagerar.
Junto a raízes verbais, indica:
a) provocar a realização do ato indicado pela raiz; p. ex.: decidi decidir, decidigi fazer decidir, i.e. fazer tomar uma resolução; devi dever, devigi obrigar; envii invejar, enviigi fazer inveja; esti ser, estigi formar, causar;
b) fazer que seja...; p. ex.: koni conhecer, konigi tornar conhecido, revelar; senti sentir, sentigi fazer que seja sentido; aŭdi ouvir, aŭdigi fazer que seja ouvido; havi ter, havigi fazer ter-se, proporcionar.
c) Ao verbo “fazer” está muito ligado o verbo “mandar”, de sorte que o sufixo ig, com raízes verbais, se presta à formação de verbos cuja significação é “mandar” seguido do infinitivo referente ao verbo da raiz; p. ex.: Venigu la servistinon — Mande vir a criada. Mi farigis paron da ŝuoj — Mandei fazer um par de sapatos.
NOTA — Não somente verbos se podem criar com ig, mas também substantivos, adjetivos e advérbios. P. ex.: kontenta satisfeito, kontentigo satisfação (i.e. justificação, indenização); nulo zero, nuligo anulação; laca cansado, laciga cansativo; devi dever, deviga obrigatório; neĝo blindige blanka — neve ofuscantemente branca (blinda cego, blindigi cegar).
94. Com este sufixo pode formar-se o verbo igi, que naturalmente significa “fazer” (ou “mandar”), mas de aplicação restrita: o complemento de igi só pode ser verbo. Assim, em vez de supozigi (fazer supor) é legítimo desdobrar em igi supozi; em vez de konstruigi (fazer, ou mandar, construir) pode-se dizer igi konstrui. Não se diga, entretanto, p. ex. igi bela, igi publika, igi reĝo, etc.; com adjetivos etc. o verbo “fazer” é mesmo fari, isto é, fari bela, fari publika, fari reĝo. P. ex.: A cólera fazia-a bela — La kolero faris ŝin bela. Façam público este meu desejo — Faru publika ĉi tiun mian deziron. Fizeram-no rei — Oni faris lin reĝo. A ninguém fiz chorar, a ninguém fiz desgraçado — Neniun mi IGIS plori, neniun mi FARIS malfeliĉa. (Note-se o predicativo bela, publika, reĝo, malfeliĉa em nominativo!).
95. O sufixo iĝ indica “fazer-se”, isto é, “tornar-se” tal como o designa a raiz à qual se junta; p. ex.: beliĝi embelezar-se; ruĝiĝi avermelhar-se, ruborizar-se (corar); bruta bruto, brutiĝi embrutecer-se; pala pálido, paliĝi empalidecer (ficar pálido); alia outro, aliigi mudar (tornar outro), aliiĝi transformar-se (tornar-se outro ou diferente); edziĝi casar-se (o homem); edziniĝi casar-se (a mulher); geedziĝi casarem-se (tornarem-se casal); mateno manhã, mateniĝi amanhecer; al a (preposição), aliĝi aderir; stari estar de pé, stariĝi levantar-se, por-se de pé; sidi estar sentado, sidiĝi sentar-se; kuŝi estar deitado, kuŝiĝi deitar-se; genui estar ajoelhado, genuiĝi ajoelhar-se.
NOTA — Outras categorias gramaticais, além de verbos, podem derivar-se com o sufixo iĝ, porquanto aos verbos terminados em iĝi correspondem substantivos, adjetivos e advérbios; p. ex.: sufokiĝi sufocar-se, sufokiĝo sufocação; naskiĝi nascer, naskiĝo nascimento; distingiĝi distinguir-se, distingiĝo distinção, distingiĝa distinto; etc.
Por sua própria natureza, as palavras que encerrem este sufixo implicam uma ideia “passiva”, enquanto as formadas com ig acarretam uma ideia “ativa”. Assim, p. ex.: unuigi unificar, unuiĝi unificar-se. Teríamos, então: Esperanto celas la unuigon de la popoloj — O Esperanto visa a unificação dos povos (= feita por ele), isto é: Esperanto celas unuigi la popolojn. Mas: Per Esperanto fine fariĝos la unuiĝo de la popoloj — Pelo Esperanto finalmente se dará a unificação dos povos (= feita pelos povos mesmos); isto é: Per Esperanto la popoloj fine unuiĝos. Outro exemplo: Humiliĝo venkas ĉiajn provojn de humiligado — A humilhação (= que a própria pessoa se impõe) vence todas as tentativas de humilhação (= que outrem queira impor).
96. O sufixo iĝ daria lugar ao verbo iĝi, com a espontânea significação de “fazer-se”, ou “tornar-se”, ensejando-se, destarte, modos de dizer como, p. ex.: iĝi ruĝa, iĝi alia, iĝi edzo, etc. Embora se encontrem estas expressões, quer na moderna literatura, quer em gramáticas e dicionários, não recomendamos o emprego de iĝi, como vocábulo autônomo; Zamenhof só usava, nestes casos, fariĝi. Sempre digamos, portanto: fariĝi ruĝa, fariĝi alia, fariĝi edzo, etc., não: iĝi ruĝa, iĝi alia e quejandos barbarismos.
97. O sufixo ig serve também para tornar transitivo um verbo intransitivo, p. ex.: ĉesi cessar, chegar a termo, ĉesigi fazer cessar; kuŝi estar deitado, kuŝigi deitar (pôr deitado); starigi levantar, pôr de pé; sidigi assentar, pôr sentado; venigi fazer (ou “mandar”) vir, mandar buscar; akordi estar de acordo, akordigi pôr de acordo; morti morrer, mortigi matar; daŭri durar, daŭrigi continuar, dar continuação; pluvi chover, pluvigi fazer chover; etc. Tais verbos, assim transitivados, chamam-se factitivos.
98. O sufixo iĝ presta-se ao inverso, isto é, a tornar intransitivo um verbo transitivo, p. ex.: komenci começar, dar começo, komenciĝi começar, ter começo, iniciar-se; fini terminar, pôr termo, finiĝi terminar, chegar a termo; veki acordar, tirar do sono, vekiĝi acordar, tirar-se do sono.
99. O sufixo iĝ, conforme temos verificado, exprime a ideia de “passagem de um estado para outro”; por outro lado, o prefixo ek pode ser usado para indicar “ação incipiente”. Estas duas noções, certas vezes, se confundem, sendo, pois, natural que então se possam concretizar com iĝ ou com ek. Assim, p. ex.: stariĝi ou ekstari, sidiĝi ou eksidi, genuiĝi ou ekgenui, sciiĝi ou ekscii, koleriĝi ou ekkoleri (= encolerizar-se), timiĝi ou ektimi (= assustar-se), estiĝi ou ekesti (= começar a existir, formar-se etc.), e ainda outros.
100. Verbos assim derivados geralmente equivalem, em Português, a verbos acompanhados de pronome oblíquo (me, te, se, ...). Em alguns casos, em vez do sufixo iĝ pode empregar-se mesmo o pronome oblíquo do Esperanto, em acusativo. Assim: troviĝi ou sin trovi (= achar-se), turniĝi ou sin turni (= girar, rodar), ĵetiĝi ou sin ĵeti (= lançar-se), volviĝi ou sin volvi (= enrolar-se), dividiĝi ou sin dividi (= dividir-se), leviĝi ou sin levi (= levantar-se), sidiĝi ou sin sidigi (= assentar-se), kuŝiĝi ou sin kuŝigi (= deitar-se), etc.
101. É certo que nem sempre se pode empregar indiferentemente, seja iĝ ou ek, seja iĝ ou sin -i; nosso intento aqui foi mostrar os grandes recursos de que dispõe o Esperanto neste capítulo. Eis, entretanto, alguns exemplos que mostrarão diferença de sentido entre iĝ e sin -i:
La infano ruliĝadis de branĉo al branĉo — A criança rolou (= foi rolando) de galho em galho. La infano sin ruladis sur la lito — A criança rolava no leito.
Mia ĉapo deflugis de mia kapo kaj pendiĝis sur arbo — Meu gorro voou de minha cabeça e ficou pendurado numa árvore. Laca de la vivo, li pendigis sin sur arbo — Cansado da vida, enforcou-se numa árvore.
La limako malrapide sin trenis sur la tero — A lesma lentamente se arrastava pelo chão. La horoj treniĝadis maldiligente — As horas se arrastavam preguiçosamente.
Nestes exemplos pode perceber-se que, se foi o próprio indivíduo que executou a ação sobre si mesmo, com o seu próprio esfôrço, por sua vontade, a forma usada foi a composta do verbo com o pronome sin: tem-se, então, um verdadeiro “reflexo”; os verbos com iĝ dizem que a ação foi independente do sujeito, foi involuntária: é a voz chamada “média” ou “medial”.
Afero — causa.
Akcepti — aceitar.
Akvo — água.
Ankoraŭ — ainda.
Antaŭ — diante de.
Apud — junto de, perto de.
Bati — bater.
Batalanto — contendor.
Batali — batalhar, pelejar, contender.
Berlino — Berlim.
Danĝero — perigo.
Decida — decisivo.
Disputi — disputar.
Duelo — duelo.
Eco — qualidade.
Fianĉo — noivo.
Frumatene — de manhã cedo.
Fulmo — relâmpago.
Grava — grave.
Ĝis — até.
Ho — ó.
Inciti — irritar, provocar.
Interbatali — pelejar um com outro.
Kandelo — vela.
Kiuj — que, os quais.
Komuna — comum.
Konstati — verificar.
Kvankam — ainda que, embora.
Kvieta — quieto, calmo.
Loko — lugar.
Malhelpi — atrapalhar.
Malpaci — brigar, guerrear-se.
Malsupren — para baixo, descendo.
Marĉo — pântano, paul.
Minaci — ameaçar.
Muso — camundongo, ratinho.
Okazi — acontecer.
Okupo — ocupação.
Opinio — opinião.
Pluraj — diversos, vários.
Poste — depois.
Preni — tomar, agarrar.
Rabobirdo — ave de rapina.
Rano — rã.
Reciproka — recíproco, mútuo.
Renkonti — encontrar.
Saĝa — sensato, ajuizado.
Sekvanta — seguinte.
Sekve — logo, por conseguinte.
Serpento — serpente, cobra.
Sincera — sincero.
Spegulo — espelho.
Super — acima de.
Surprizo — surpresa.
Teruro — terror.
Tiel — de tal modo, tanto.
Trankvila — tranquilo.
Triumfo — triunfo.
Vango — face.
Vasta — vasto.
Vojaĝi — viajar.
Vojo — caminho, via.
Kie loĝas via bopatro? En la domo, kiu staras (= está situada) apud la domo de mia bofrato. Bonaj infanoj amas siajn gepatrojn. Hodiaŭ ni iros promeni kun gesinjoroj Silva. Ni iros viziti niajn gefratojn. Post tiu vizito ni reiros al niaj bogefratoj, kiuj nun loĝas en ĉi tiu urbeto. La patro de mia edzino estas mia bopatro, mi estas lia bofilo, kaj mia patro estas la bopatro de mia edzino. Ĉiuj parencoj de mia edzino estas miaj boparencoj, sekve ŝia frato estas mia bofrato, ŝia fratino estas mia bofratino. La edzino de mia nevo kaj la nevino de mia edzino estas miaj bonevinoj. Mia frato kaj fratino (= gefratoj) estas la bogefratoj de mia edzino. Post la festo ni disiris. Esperanto triumfe disvastiĝadas. Tie la vojo disduiĝas. Li ĉiam diradis la veron. Mi saltadis la tutan tagon de loko al loko. La kantado estas agrabla okupo. La irado de nia afero estas tute kontentiga. La reĝo sin turnadis kaj returnadis antaŭ la spegulo. Oni tiel malhelpis al mi, ke mi malbonigis mian tutan laboron. Ŝi edziniĝis kun sia kuzo, kvankam ŝiaj gepatroj volis ŝin edzinigi kun alia persono. Li venigis al si el Berlino multajn librojn. Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto. La juna vidvino fariĝis denove fianĉino. Li havis tute distingiĝan econ: li estis sincera. Li estis grave malsana, sed nun li ekresaniĝas. Kvietiĝis la ventoj kaj eklumis la suno. Mi eksaltis de surprizo. Du ekbriloj de fulmo eklumigis la nokton. Ekbruligu kandelon, ĉar estas jam mallume. Mi ekdeziris promeni, sed ekpluvego restigis min hejme. “Ĝis revido, patrino!” — li diris kun rideto. “Ĝis revido, mia infano!” — ŝi rediris, kaj du larmoj ekruliĝis sur ŝiaj vangoj. Ni repaciĝu, ni ne rekomencu nian reciprokan incitadon. Pardonu, se mi vin ektimigis, miaj sinjorinoj! Oni vokis lin, sed li ne returnis sin. Mi salutis lin, sed li min ne resalutis. Ĉe la vido (= à vista) de la serpento li resaltis de teruro.
Roberto vojaĝadis en pluraj landoj kaj fine revenis. Li vizitis sian amikon Jozefo kaj ekvidis je la unua fojo (= pela primeira vez) lian fratinon Sofia. Ŝi estis belega fraŭlino, kaj ŝiaj paroloj estis agrablaj kaj saĝaj. Roberto tuj ekamis Sofian kaj baldaŭ konstatis, ke ankaŭ ŝi eksentis amon por li. Post tri monatoj ili geedziĝis kaj vivadas feliĉaj.
Sur branĉo de arbo sidis dek birdetoj. Ofte ili sidadis tie kaj bele kantadis. Foje venis ĉasisto, ekvidis ilin, ekpafis kaj mortigis du. Kion faris (= fizeram) la aliaj birdetoj? Ili disflugis kaj ne revenis.
Apud marĉo loĝadis muso, kiu amikiĝis kun rano. Unu tagon, ili komencis disputi pri la tero kaj la akvo, kaj ĉar iliaj opinioj estis malsamaj, ili baldaŭ ekmalamikiĝis. Fine, la rano ekkriis: “Mi invitas vin al duelo”. La muso akceptis la inviton. La sekvantan tagon, frumatene, ili renkontiĝis kaj komencis interbatali. Ili bataladis, bataladis, kaj ne pensis pri danĝero. Super iliaj kapoj flugis milvo (= milhafre), granda rabobirdo, kiu rigardis ilin kaj ekridetis; subite ĝi malsupren flugis, ekprenis la batalantojn kaj ilin forportis (levou), por manĝi ilin. Estas malsaĝe malpaci, kiam minacas komuna danĝero.
HO, MIA KOR'
Ho, mia kor', ne batu maltrankvile,
el mia brusto nun ne saltu for!
Jam teni min ne povas mi facile,
ho, mia kor'!
Ho, mia kor'! Post longa laborado
ĉu mi ne venkos en decida hor'?!
Sufiĉe! trankviliĝu de l' batalo,
ho, mia kor'!
L. L. ZAMENHOF.
OBSERVAÇÃO — Kor' = koro — coração; hor' = horo — hora; sin teni — conter-se, aguentar; brusto — peito; sufiĉe — basta!
Frazo — frase.
Karlo — Carlos.
Kompleta — completo.
1) Respondu la sekvantajn demandojn:
Kie vojaĝis Roberto? Kion li faris fine? Kiun li vizitis? Ĉu lia amiko havis fratinon? Ĉu tiu fratino estis bela kaj saĝa? Kio okazis, kiam Roberto ekvidis Sofian? Ĉu la fraŭlino eksentis amon? Por kiu ŝi eksentis amon? Ĉu ili geedziĝis? Post kiom da monatoj ili geedziĝis? Ĉu ili vivadis feliĉaj?
Kiom da birdetoj sidis sur branĉo de arbo? Kion ili faris tie? Kiu venis? Kion faris la ĉasisto? Kiam la ĉasisto mortigis du birdetojn, kion faris la aliaj? Ĉu ili revenis?
Kie loĝadis la muso? Kun kiu ĝi amikiĝis? Ĉu la muso kaj la rano restis ĉiam amikoj? Pri kio ili disputadis? Kion ekkriis la rano? Ĉu ili ekbatalis, kaj kiam? Ĉu ili pensis pri danĝero? Kiu flugis super iliaj kapoj? Ĉu la milvo ekvidis la muson kaj la ranon? Kion faris la milvo? Por kio ĝi forportis ilin? Ĉu milvo estas birdeto, aŭ ĉu ĝi estas granda rabobirdo?
2) Kompletigu la sekvantajn frazojn:
La frato de mia edzino estas mia... La patrino de mia edzino estas mia... La edzino de via filo estas via... Knabo kaj knabino estas... Edzo kaj edzino estas... (casal). La edzo de la filino de Karlo estas ... de Karlo.
Artista — Artisto.
Atravessar — Trairi.
Cedo — Frue.
Como se — Kvazaŭ
Compensação — Kompenso.
Denso — Densa.
Esforço — Penado.
Excelente — Bonega.
Horizonte — Horizonto.
Marcha — Irado.
Mundo — Mondo.
Natureza — Naturo.
Nevoeiro — Nebulego.
Noite — Vespero.
Obra — Verko.
Ocorrer — Fariĝi.
Oh! — Ho!
Parar de — Ĉesi.
Perfeito — Perfekta.
Perto — Proksime.
Por sobre — Super.
Propriamente — Ĝustadire.
Raio — Radio.
Sublime — Superbela.
Traquinar — Petoli.
Nossos pais eram ainda moços e nós éramos três irmãos: um menino e duas meninas. Um dia (ac.!) o Dr. Paulo nos convidou à casa dele, não longe (adjetivo!) da nossa, mas fôssemos (terminação verbal -u!) cedo, às 7 horas da manhã. Lá brincamos o dia inteiro, e o Cérbero não parava de traquinar conosco. Vimos então, pela primeira vez, o céu vermelho perto do horizonte. O Dr. Paulo explicou:
— Quando anoitece, a luz do Sol atravessa o denso nevoeiro, e como (= ĉar) os raios vermelhos são mais longos, o céu se avermelha. O mesmo (= Tio sama) ocorre ao (= ĉe) amanhecer.
— Oh! — exclamei — o Sol é um artista excelente!
— Não propriamente o Sol, minha amiguinha, mas Deus. Contemplemos a Natureza como obra perfeita, e veremos que tudo é sublime. Tudo no mundo é instrução. O Senhor distribui tanto bem, e nós não sabemos agradecer-Lhe. Caímos e recaímos a (= ĉe) cada passo. Nossa marcha é lenta, mas o esforço receberá sua compensação.
Então, pusemo-nos a chorar.
— Porque choram? — perguntou o nosso amigo.
— De tristeza — respondi.
— Não — retrucou ele —, de alegria! Vocês agora começam a compreender a Vida.
Por sobre nós surgiam as primeiras estrelas; a Natureza em breve adormecia. Voltamos imensamente felizes, e Cérbero corria e pulava, como se também ele despertasse para a vida...